Bhagavad Gita

अर्जुन् पूछते है - हे जनार्दन, यदि ज्ञानमार्ग ही कर्ममार्ग से श्रेष्ठ मानते हो  तो क्यों मुक्षे रागादियुत घोर युद्ध करनेके लिये प्रचोदित् कर रहे हो । संन्यासाश्रम मे क्यों नही ।।३.१।। 

Tamil

प्रमेयदीपिका

हरिः ओम् । 

नन्वत्रापरपरनिरूपणपूर्वकं भगवतो यत्परतरत्वं वक्तुमभिप्रेतं तत्र शरीरेन्द्रियविषयलक्षणाख्यकार्यस्य जीवानां च तयोरेवान्तर्भाव इति दर्शयितुं- ‘एतद्योनीनि‘ इत्युक्तम्। इदानीमहं परतर इति वक्तव्यं। इदं तु किमर्थमुच्यते? इत्यत आह- न केवलमिति। पूर्वं वाक्यभेदेन प्रकृत्योरवरत्वं परत्वं मे इति स्ववशत्वं चोक्त्वा ययेदं धार्यते जगत् एतद्योनीनि इति जगदाधारत्वकारणत्वे कथिते। तत्र प्रकृती एव भगवद्वशे जगज्जन्मस्थितिलयास्तु प्रकृत्यधीना एव न भगवदधीनाः इति प्रतीतं। तन्निरासार्थमेतदित्यर्थः।जगत्प्रतिममैश्वर्यं इत्येतावत् प्रकृतिद्वारकमुपचरितमिति यावत्। प्रकृत्योः कारणत्वादिकं मदायत्तमिति भावः। 

‘जगद्धर्मयोः प्रभवप्रलययोः साक्षाद्भगवदैक्यमुच्यते‘ इति प्रतीतिनिरासार्थमाह- प्रभवादेरिति। यथा पुत्रादिप्रभवो रिपुप्रलयश्चोपलब्धः सुखहेतुरित्युपलब्धः पित्रादेस्तद्भोक्तृत्वं तथा तद्भोक्तृत्वात्।

भगवतः सर्वभोक्तृत्वं कुतः? इत्यत आह- तथा चेति। सर्वकामः इत्यादेर्द्विरुक्तत्वात् एकं भोगविषयमिति ज्ञायते। काम्यन्त इति कामा= द्रव्याणि। गन्धरसशब्दौ गुणान्तरस्याप्युपलक्षकौ। सर्वमिदम् अभि= अभितः। आत्तो= धृतः स्थित इत्यर्थः। न विद्यते वाक्यमनुग्रहमन्तरेण यस्यासाववाक्यः। न विद्यते आदरः=आश्चर्यबुद्धि यस्यासौ नादरः। अवाक्यश्चासौ नादरश्चेत्यवाक्यनादरः। 

कारणत्वादिनैवैक्यव्यपदेश इत्येतत्कुतः? इत्यत आह- आह चेति। सुखरूपस्य सुखकारणस्य। ननु ‘स्रष्टा पाता‘ इत्यादिकमयुक्तं। कादाचित्कक्रियाsवेशे विकारित्वप्रसङ्गात्। भोगेन यद्भाव्यं सुखं तस्य पूर्वमभावेनापूर्णत्वप्रसङ्गाच्चेत्यत आह- आगमिष्यदिति। यद्भोगेन आगमिष्यत्सुखं तच्च सदाऽप्यस्त्येव। क्रियाश्च शक्तिरूपेण चेति चार्थः। तर्हि कथं भोगेन जातमित्युच्यते? इति भावेन पृच्छति- अपि त्विति। 

उत्तरमाह- तथापीति। सदा सद्भावेऽपि। यद्यपि ‘प्रभवत्यस्मात्‘ इति प्रभवः, ‘प्रलीयतेऽस्मिन्‘ इति प्रलयः इति शक्यते व्याख्यातुं। तथापि महिमातिशयलाभायैवं व्याख्यातम्। 

एतेन ‘यस्मान्मम प्रकृती योनी सर्वभूतानां ततोऽहं कृत्स्नस्य जगतः प्रभवः प्रलयस्तथा‘ (शां.भा) इति व्याख्यानमपहसितं भवति।

गीताभाष्यम् 

हरिः ओम् । 

न केवलं ते जगत्प्रकृती मद्वशे इत्येतावन्मदैश्वर्यमित्याह- अहमिति। प्रभवादेः सत्ताप्रतीत्यादेः कारणत्वात्तद्भोक्तृत्वाच्च प्रभव इत्यादि। 

तथा च श्रुतिः- 

‘सर्वकामः सर्वकर्मा सर्वगन्धो सर्वरसः 

सर्वमिदमभ्यात्तोऽवाक्यनादरः‘ (छां.उ.3.2.14) इति। 

आह च- 

‘स्रष्टा पाता च संहर्ता नियन्ता च प्रकाशिता। 

यतः सर्वस्य तेनाहं सर्वोऽस्मीत्यषिभिः स्तुतः। 

सुखरूपस्य भोक्तृत्वान्न तु सर्वस्वरूपतः। 

आगमिष्यत्सुखं चापि तच्चास्त्येव सदाऽपि तु। 

तथाप्यचिन्त्यशक्तित्वाज्जातं सुखमतीव च।   इति नारदीये।