Bhagavad Gita

अर्जुन् पूछते है - हे जनार्दन, यदि ज्ञानमार्ग ही कर्ममार्ग से श्रेष्ठ मानते हो  तो क्यों मुक्षे रागादियुत घोर युद्ध करनेके लिये प्रचोदित् कर रहे हो । संन्यासाश्रम मे क्यों नही ।।३.१।। 

Tamil

प्रमेयदीपिका

हरिः ओम् ।

बलवद्विषयश्चेत् प्रश्नः तर्हि परिहारो न सङ्गच्छत इत्यतः परिहारं व्याचष्टे- यस्त्विति। प्रवर्तकः ’पापेषु पुरुषस्य त्वया पृष्टः’ इति शेषः। एवं योजनायां क्रोधस्यापि कामसाम्यं स्यात्। तथा चोत्तरत्र कामस्यैवानुवृत्तिर्विरुद्ध्येतेत्यतः ’क्रोध एषः’ इत्येतदन्यथा व्याचष्टे -क्रोधोऽपीति। किं काम एव मुख्यया वृत्त्यैवमुच्यते? नेति ब्रूमः। किन्तूपचारेण इति भावेनाह- तदिति। तदेव कुतः इत्यत आह -कामादिति। नायमस्ति नियमः। यदा गुरुनिन्दादिश्रवणे निन्दकाय क्रुद्ध्यति तदा कामाभावेऽपि क्रोधोदयदर्शनात् इत्यत आह- यत्रापीति। भक्तिनिमित्तश्चासौ अनिन्दाकामश्चेति विग्रहः। ’सङ्गात्सञ्जायते कामः’ (2.62) इत्येतद्दर्शयितुं ’भक्तिनिमित्ता ’ इत्युक्तम्।

’काम एव (एषः) केनचित् प्रतिहतः क्रोधत्वेन परिणमते’ इति परेषां व्याख्यानं दूषयति -ये त्विति। एकान्तःकरणोपादानत्वलक्षणादानन्तर्यलक्षणाच्च सङ्करात्सूक्ष्मं कामक्रोधयोरत्यन्तभेदम्। न हि गुणो गुणस्योपादानम्। किन्तु निमित्तमेव। प्रागन्वये प्रमाणमुक्तम्। इदानीं व्यतिरेकेऽप्याह- उक्तं चेति। ’महाशन ’  इति कामे दुर्घटत्वाद्गौणमित्याह -महाशन इति। भोग्यं विषयः। यस्मात्कामभोग्यं महत्तस्मादसौ ’महाशन’ इत्यर्थः। ’काम एषः’ इति पापकारणत्वेनोक्त्वा कथं ’महापाप्मा ’ इत्युच्यते इत्यतो न कर्मधारयोऽयम्, किन्तु ’महान्पाप्मा यस्मात्’ इति बहुव्रीहिरिति भावेनाह- महाब्रह्मेति। महच्छब्दात्परतः पाप्मशब्दोऽध्याहार्यः। वधादिकर्तृत्वाभावात्कथं वैरी?  इत्यत आह सर्वेति। सर्वः सम्पूर्णः। पुरुषार्थो मोक्षः।

गीताभाष्यम् 

हरिः ओम् । 

यस्तु बलवान् प्रवर्तकः स एष कामः। क्रोधोऽप्येष एव। तज्जन्यत्वात्। ’कामात्क्रोधोऽभिजायते ’ (2.62) इति ह्युक्तम्। यत्रापि गुरुनिन्दादिनिमित्तः क्रोधः तत्रापि भक्तिनिमित्तानिन्दाकामनिमित्त एव। ये त्वन्यथा वदन्ति ते सङ्करान्न सूक्ष्मं जानन्ति। उक्तं च ’ऋते कामं न कोपाद्या जायन्ते च कथञ्चन’ इति। महाशनः। महद्धि कामभोग्यम्। महाब्रह्महत्यादिकारणत्वात् महापाप्मा। सर्वपुरुषार्थविरोधित्वात् वैरी।