Bhagavad Gita

अर्जुन् पूछते है - हे जनार्दन, यदि ज्ञानमार्ग ही कर्ममार्ग से श्रेष्ठ मानते हो  तो क्यों मुक्षे रागादियुत घोर युद्ध करनेके लिये प्रचोदित् कर रहे हो । संन्यासाश्रम मे क्यों नही ।।३.१।। 

Tamil

प्रमेयदीपिका

हरिः ओम् । 

ननु विज्ञाननिरूपणं प्रारभ्य ‘त्रिभिः‘ इत्यादिकं किमर्थमुच्यते? इत्यत आह- तर्हीति। ‘ये चैव‘ (7.12) इति विज्ञाननिरूपणोपसंहारवाक्ये सत्त्वादिगुणनिर्वृतानां भगवान्कारणमाश्रयश्च तदनाश्रयश्चेत्युक्तम्। तेनैव ‘गुणातीत‘ इति चोक्तप्रायम्। तस्यायमाक्षेपः। एवं ‘गुणातीततया सगुणश्च ज्ञायसे‘ इति शेषः। एवमनुपलम्भविपरीतोपलम्भाभ्यामुक्तमसदिति भावः। 

विकारार्थतानिरासार्थमाह- तादात्म्येति। मयटस्तादात्म्यार्थत्वं कुतः? इत्यत आह- तच्चेति। तादात्म्ये प्रयोगं दर्शयितुमुपोद्धातमाह -न हीति। कार्यभूता इत्युपलक्षणम्। गुणप्राचुर्यादिकमपि तस्यां न सम्भवति। ततः किं? इत्यत आह- गुणेति। ‘दैवी ह्येषा गुणमयी मम माया‘ (7.14) इति मायाया गुणमयीत्वमुच्यते। न च तत्र विकाराद्यर्थता सम्भवति। ततः परिशेषतः तादात्म्यार्थता ग्राह्येत्यर्थः। 

अस्तु मयटस्तादातम्ये शक्तिः। अत्र विकारार्थतां परित्यज्य तद्ग्रहणे को हेतुः? इति चेत् उच्यते विकारार्थताग्रहणे ‘मामेभ्यः परं‘ इत्यत्र गुणकार्येभ्य एव भगवतः परत्वमुक्तं स्यात् न तु गुणेभ्यः। अतस्तत्सङ्ग्रहाय तादात्म्यार्थताग्रहणम्। एवं तर्हि गुणेभ्य एव परत्वमुक्तं स्यात् न तु गुणकार्येभ्योऽपीति समानमित्यत आह- सिद्धं चेति। सिद्धं प्रमितम्। ततश्च गुणात्मकैः इत्युक्ते गुणानां तत्कार्याणां चोपादाने सति उभयपरत्वमुक्तं भवति। 

कार्यधर्मादेरिति। कार्यद्रव्यस्योपादानेन गुणक्रियाजातिपूर्वाणां धर्माणां गुण्यादिभिरित्यर्थः। भावशब्दस्यानेकार्थत्वात् तस्य विवक्षितमर्थमाह- भावैरिति। एवं सति सर्वपरत्वलाभादिति भावः।

नन्वेवमप्येभिरिति पुरोवर्तिनामेव ग्रहणात् न सर्वपरत्वसिद्धिरित्यत आह- सर्व इति। प्रमितपरामर्शोऽयं न पुरोवर्तिमात्रस्येति भावः। जगन्मोहितम् इत्यलं किमिदमित्यनेन? इत्यत आह- ज्ञानीति। व्यवहारपतितमित्यर्थः। ननु भगवद्विषयस्य सगुणत्वमोहस्य कथं गुणात्मकाः पदार्थाः कारणं? इत्यत आह- गुणमयेति। ‘देहत्वादिहेतुना‘ इति शेषः। माया इति गुणमयानां ग्रहणम्। मोहितो जनः। 

अत्र प्रमाणमाह- जगाद चेति। आदिपदेनेन्द्रियादिग्रहणम्। यदर्थं तादात्म्यार्थग्रहणं कृतं तदाह- एभ्य इति। ननु भगवतो गुणातीतत्वे प्रमिते तदर्थोऽयं श्रमः सफलः स्यात्। तदेव कुतः? इत्यत आह- गुणेभ्यश्चेति।

गीताभाष्यम् 

हरिः ओम् । 

तर्हि कथमेवं न ज्ञायते इत्यत आह- त्रिभिरिति। 

तादात्म्यार्थे मयट्। तच्चोक्तम् –

‘तादात्म्यार्थे विकारार्थे प्राचुर्यार्थे मयट् त्रिधा‘  इति। 

न हि गुणकार्यभूता माया। ‘गुणमयी‘ (7.14) इति च वक्ष्यति। 

सिद्धं च कार्यस्यापि तादात्म्यम्। 

‘तादात्म्यं कार्यधर्मादेः संयोगो भिन्नवस्तुनोः‘ इत्यादि व्यासयोगे। भावैः पदार्थैः। 

सर्वे भावा दृश्यमाना गुणमया एत एवेति दर्शयति- एभिरिति। ज्ञानिव्यावृत्त्यर्थं इदं इति। गुणमयदेहादिकं दृष्ट्वेश्वरदेहोऽपि तादृश इति मायामोहित इत्यर्थः। जगाद च व्यासयोगे-

‘गौणान्ब्रह्मादिदेहादीन्दृष्ट्वा विष्णोरपीदृशः। 

देहादिरिति मन्वानो मोहितोऽज्ञो जनो भृशम्‘ इति। एभ्यो गुणमयेभ्यः। ‘गुणेभ्यश्च परं‘ (14.19) इति वक्ष्यमाणत्वात्। 

‘केवलो निर्गुणश्च‘ (श्वे.उ.6.11) इत्यादि श्रुतिभ्यश्च ‘त्रैगुण्यवर्जितम्‘ इति चोक्तम्।